Manatu O Le Fa’atonu - O se Tofi Tuu-Faasolo tatou te le fia tuuina atu ia tatou fanau

By Mata'afa Keni Lesa 03 July 2016, 12:00AM

I se taimi e le’i mamao tele atu ina ua lapata’ia e le International Monetary Fund (I,M,F,) Samoa e uiga i le “faatupula’ia pea o lana aitalafu,”sa le toe taofia e le Palemia o Tuilaepa Sailele Malielegaoi se mea. O lana tali e faigata ona faagalo

 “E i ai foi o matou fai’ai,” o lana tali vave lea. “E le tatau ia i matou ona aumai loa folo (soo se fautuaga) e tuuina mai. E tatau ona faaaoga o matou mafaufau ma fai se faaiuga e sili ona talafeagai ma lo matou tulaga.”

O lea tali a le Palemia e faasino lea i le ofisa sinia tau tamaoaiga a le I.M.F., o Geoffrey Bannister, lea na una’ia le malo ina ia faaitiitia le faateleina pea o soo se isi aitalafu.  “Ua tali mai le malo o Samoa i se tulaga talafeagai ina ia faateleina tupe alu mo le maua mai ma le toe fausia ona o le tulai mai o nai mea tutupu i fafo, e aofia ai le tulaga faigata tau tupe i le lalolagi, le tsunami ma le afā,” o le faaaliga lea a Mr. Bannister. Ae ui o lea, o le aitalafu a le malo ua vave ona faateleina i nai tausaga talu ai nei ua mavae atu, ua tulai mai ai faafitauli i le tulaga tau le faatumauina ma tuua ai sina avanoa itiiti e fo’ia ai faalavelave i le lumana’i. O lea la ua tatau ai ona toe amata se taualumaga tau le faifai malie ona toe faamautuina, i le taimi lava e toe maua ai le toe maua mai.”

“O le toe faamaopoopoina i se tulaga vaaia” i se tasi itu e faasino i fuafuaga ua faatulagaina e faaitiitia ai le aitalafu o loo tauaveina e se malo poo se pisinisi. I se tasi faaupuga – a e aveese upu uma ma faamatalaga tau le va fealoa’i-o le mea moni-o loo ta’u mai e le I.M.F. ia Samoa ina ia taofi le toe nonoina o tupe na te le mafai ona toe totogi. Poo le faapea-o se mea lena e mafaufau i ai soo se tagata lelei. I le taimi nei la, i lenei lava aso-o lea aitalafu o loo faateleina pea. E ui lava ina le mafai ona tatou mautinoa le fuainumera aloa’ia, ae o le fuainumera sa fetogia’i solo i luma ma tua i le faagasologa o felafolafoa’iga tau polokiki-e $1.5 piliona-ma o loo faateleina pea. O nisi puna o faamatalaga fai mai e ono mafai ona sili atu. 

Ae poo le a lava le tulaga sa’o, o le faigamalo a Tuilaepa e manino mai ua matua fulitua lava i le lapata’iga a le I.M.F.-ma o se tulaga lea e le faate’ia ai tatou. I lea taimi, sa finau mai lava le Palemia e le o le aofai o le aitalafu a le atunuu-e tatau ona popole i ai. Ae o le mafai e le atunuu ona toe totogi le aitalafu. Ona ia ta’utino mai lea e faapea o le mafai e Samoa ona toe totogi le aitalafu, o loo tulaga lelei, fai mai o loo maua e le atunuu le anoano o tupe maua e totogi ai le aitalafu. O le lapataiga mai ia Mr.Bannistere e le o le taimi muamua lea ua lapata’ina ai Samoa e le I.M.F. I le 2013, sa lapata’ina foi e le I.M.F.le malo ona toe tua i le faiga o nisi “faaunegatupe mai fafo” I luma atu o lena taimi- sa valo’i foi e le Faletupe o le Lalolagi e faapea o le faaunegatupe a Samoa pe a fua i le Aofai Atoa o Oloa Gaosia i totonu o Samoa-e gata i le 65 pasene E tusa ai ma le Faletupe o le Lalolagi, o le aitalafu a le malo e tusa ai ma le faatulagaina o le Aofai o Olo Gaosia i totonu o Samoa ua faateleina mai le 34 psene i le 2007-2008 i le 62 pasene i le 2012-2013, ua siitia mai le tulaga lelei i le tulaga lamatia maoa’e  ona o faatiga tau aitalafu. Tamaitai e ma alii, o faailoilo nei e matua faapopoleina ai. E leai se tatou mea e mafai ona fai i ai ae mafai faapefea e lenei atunuu-lea o loo matua tauivi lava e pei ona i ai nei, ona ‘eli ese tatou i fafo mai lenei pu.

Ina ia fai la le amiotonu i le faigamalo, o loo taumafai. Ma e tatau lava ona latou maua le tatou lagolago mo le faia o ni gaoioiga lelei e maua ai tupe maua “ e faatosina mai tagata mai fafo e teu faafaigaluega a latou tupe. Ua matou fai atu faapena ona o teugatupe faafaigaluega i fafo e lelei ona faatino e faaaoga ai faiga faavae lelei e fetaui ma faiga faavae lelei faale-aganuu, e mafai ona fesoasoni e faaleleia le tamaoaiga e ala  i le faatinoina o avanoa tau galuega.

O lenei faiga o le a maua ai le anoano o isi faamanuiaga mo tagata o le atunuu. Mafaufau i le tafe mai o tupe faavae fou, tekonolosi ma saofaga tuusa’o i tupe maua a Samoa mai oloa e auina atu i fafo e totogi ai le paleni o tupe totogi ua faaitiitia ma isi mea..Ae peitai- o mea uma lava e i ai lona tau. O le Tulafono o Teugatupe Faafaigaluega tau Sitiseni o se tau maoa’e lea o le a totogi e o tatou tagata. Na faaulu e le malo ma pasia e le Palemene talu ai nei, o lea tulafono fou ua fuafua e faatonu ai sitiseni e ala i teugatupe faafaigaluega i tagata mai fafo ia latou te faamalieina aiaiga. 

E tusa ai ma le faaupuga a le Palemia o Tuilaepa, ua na o se “lole” e faatosina mai ai tagata e teu faafaigaluea a latou tupe i Samoa.  O se mea moni lea? Mai le fea taimi na avea ai o tatou sitiseni ma lole? 

Ua outou silasila la, a tatou talanoa i sitiseni, o lea tatou te talanoa e uiga i le fatu o Samoa. O lea matou te talanoa atu e uiga i o tatou tofi na fananau mai ma tatou, o lo tatou tofi mai le Atua. O nei oloa taua e pa’ia, e le o ni lole. Poo le a lava le felanulanua’i o le gagana e faaaoga e le malo e ta’u-amiotonuina ai lenei mea faavalevalea, ua faigata lava ona fulitua i le manatu e faapea o le avea ma tagata Samoa- o lea ua mafai ona faatau.

Na faapefea ona tatou taunuu i lenei tulaga?  O fea na tatou lape ai? Matou te manatu ua maua so matou manatu. O le siitia mai le tulaga o se atunuu e maulalo lona atiina a’e talu ai nei, o lea ua maua ai e le malo le matua faigata o le faagasologa faatasi ai ma ia lu’itau uma tau le “tulaga ma faiga faavae.” Faatasi ai ma se tupe pa’ū maoa’e tau tala o le tupe, le lava o galuega ma le toetoe lava leai ni oloa e auina atu i fafo, o le a la le mea e tatau ona e faia? Ma e le ona pau ai lena. O le faatiga tau le totogiina o le aitalafu a le malo e tusa ai ma le fua o le Aofai Atoa o Oloa Gaosia, lea ua i le maualuga tau faamata’u e 65 pasene, ua i lalo le malo i se tulaga faigata e matua tele tau le mautinoa o ni aua fou e maua i tupe maua. Ia-o le a la le latou mea o fai? Ia, faamata e tatau ona toe faaali atu nisi mea? 

Uso e, o lenei tulafono e le o se gaoioiga lelei lea e maua ai ni tupe maua.” O se gaoioiga lenei o le tulaga pagatia a le malo lea ua leva ona liliu lona mata tauaso i “faiga pi’opi’o,” “pulega leaga” ma le “faaaoga sese o tupe ma alamanuia, ”  o lenei tulafono e le o se gaoioiga lelei lea e maua ai tupe maua, ma ua faataga e matua faasaolo solo mo se taimi uma-ma o lea ua avea i le taimi nei ma o lea ua toe foi mai e tuli aufulu i latou i faiga uiga ese. I le taimi nei la-tatou foi i tua i na faaupuga ta’uta’ua a le Palemia. 

 “E i ai foi o matou mafaufau,” o lana faaaliga lea. Matou te le masalomia lenei tulaga mo sina minute talu ai-ua matou iloa, ua tumu le malo i tagata e sili ona atamamai ma ni tagata aoaoina ua faamaonia. E pei lava ona mitamita le Palemia o Tuilaepa e faaaliali mai, o i latou uma lava o lauia tetele. E matua uiga ese.. Ae o loo i ai mea moni mo tagata uma e silasila i ai ma o ia mea e matua uiga ese. O tatou eleele ua lamatia mai faiga faavae e una’ia e le fia maua o se mea, o a tatou mea tautele e pei o suafa matai ua tafea lo latou aoga talu ai-ua tuuin atu i soo se Toma, Dick ma Harry lea e sau i Samoa na ma faaaliali mai ana tupe; ma i le taimi nei-o a tatou sitiseni ua mafai ona faatau. O atagia i lenei mea le faaaogaina ma le poto o ia mafaufau tetelē o loo ta’ita’ia Samoa i aso nei? E tofu i tatou uma lava ma tali eseese. Ae i lenei lava Aso Sa, matou te loto ia outou mafaufau i le lumana’i o lenei atunuu.Matou te loto ia outou mafaufau i outou alo, la’u fanau ma le Samoa latou te maua mai ia i tatou.. Matou te mananao e faamanuia i latou ma tuu atu ia i latou se tofi e mafai ona latou mitamita ai.

.Matou te le manaomia a matou fanau, latou fanau ma fanau a latou fanau e tutupu a’e ma aisi ma le aitalafu maoa’e o i fafo i luga o latou ulu, lea o le a latou maua ai-o i latou o ni sitiseni tulaga lua i totonu o lo latou lava atunuu. O le lumana’i lenei matou te le manaomia.

Ia outou maua Samoa se Aso Sa o le malolo lelei, ma ia faamanuia atu le Atua!

By Mata'afa Keni Lesa 03 July 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>