Mafai ona ave fa’i i Niu Sila

By Ilia L Likou 06 March 2018, 12:00AM

O lea le fiafiaga o le tele o le ‘au faifa’ato’aga o lo’o ua i ai nei le atunu’u.

O se itu na fa’ailoa e le Ofisa o le Matagaluega o Fa’atoaga, Tilafono David Hunter.

Talu ai na fa’ailoa mai ai foi le toe tatala ai o le faitotoa o talo mo Tutuila.

Ina ua fesiliga le Palemia Afioga Tuilaepa Dr. Sailele Malielegaoi i le polokalame o le 2AP ma le Palemia na fesiligia ai le tulaga ua i ai le tapu a Amerika Samoa i talo e auina atu i Samoa.

2AP ma le Palemia:  Lau Afioga o le mataupu lea i le tatou talo lea e auina atu i Amerika Samoa, mauā lea ua toe tatala le avanoa e toe auina atu ai le tatou talo i Tutuila ma Manu’a, pe moni lea suiga?

Tuilaepa:  O lea ua ou taulimaina le faaliga tusitusia lea aumai i Amerika Samoa o lea ua toe tatala le latou tapu, ia ma e le na ma le laina le tulaga lena na taunuu i ai ia feutanaiga foi sa fai, ia maua ai foi ma le malamalamaaga i o tatou uso foi mai Ameriaka Samoa mafuaaga foi o le latou faaiuga.

Ia e pei a o le pese foi lele a le Taiti e le tutupu fua mea faapena, ia ai foi e i ai ni o tatou tagata e faatamala a i le mea lea o uta e avatu. E manatua foi a ave ia mo mea o tatou talo i Niu Sila, ia e matuā faamama lelei, e le taufulufulua foi ie talo, ia ae faapena la na i a tatou mea ia e ave i Tutuila a nisi, ia e pei e avatu e le o le na le tulaga.

A e o mea a nei o oloa e feavea’i va o atunuu, e i ai a le faaeteetega pei foi o tatou, matuā malosi tele le tatou vaega lena e nafa ma le puipuiga. Ia auā o le taimi e taunuu mai ai ia faama’i eseese mai fafo, ia e matuā lamatia a tatou.

O la e oo mai nei o la e tau fesili i le lega, e le o se faama’i lea sa i inei, o lona uiga o le faama’i na faaulufale mai i Samoa i ni mea na aumai i totonu. E taipei foi o le manu ai niu, e le’i faapea na i ai se manu ai niu i inei.

A o faamaumauga e faapea o manu ai niu na aumai i laau na aumai mai fafo, ai ni laau foi ie e aumai a o la e aumai ma palapala, ai la sa i ai ni manu ai niu i lalo i palapala na, mo mea o tama’i manu ai niu, ia o lona uiga o le auala lea na sao mai ai i Samoa.

E oo foi i le fa’i, ia na e te silafia foi taimi o tatou talavou, i le mo le mea o le ola taolaola mo mea o fa’i, ia o isi fa’i e fua mai e le’i paū a ia le lago’ele, la e te vaai atu a o la e taatia mai a le lago’ele i le mo le mea o le ola lauusiusi o tatou fa’i.

Ia na ona lavea a i faama’i ia na lavea ai laufetiitii ma isi ma’i, ia pei a o le a le tulaga foi lele i le sosolo o le faama’i, ia na oo i le miliona pusa fa’i na ave i Niu Sila, tapuni ai a ma le maketi i Niu Sila i a tatou fa’i na toe avatu, ia ona o tulaga na ua le toe gafatia e tatou, e oo mai a nei i le tausaga e 1970 o ave a pusa fa’i, ia a ua le’o tutusa le… ia ua alu alu a ia ua i’u a ina taofi loa.

A e o le uiga na mo mea o atunuu uma a o le lalolagi, o le ala foi na e avatu ai a tatou mea i Niu Sila lafoa’i i kalone lapisi isi mea pe a tau masalomia o lea e ono avatu ai ia ni faama’i. Lea foi e taofia ai tatou mago le avatu i Niu Sila ona o le tulaga foi lele o la e i ai mo mea o le pepe tui, ia e te ofo foi.

E i ai le aso na sau ai le isi loomatua ma a’u mago i lo’u ofisa, o mago uumi foi ie. Ou tilotilo atu i le mago, ua oso ai a lota fia ai mago, ia ou tago loa a u le mago, ia na u a lea ma ai foi lele le mago ma faitau a’u pepa, a ou te’i a i lou tilotilo atu i le mago o faapenei mai mata mo mea pei ni ilo, la e totonu o le mago, se ua ou te’i faaleaga; ia ato loa ma mago i le lapisi. O i na la faatoa ou vaai tino ai i le mea e igoa o le pepe tui, o lona uiga le o fanau lea a pepe tui ia na ou maona ai i lena taeao i le aiga o mago.

O le mea la lena lea e faamuamua foi e latou ia e i ai tatou uso foi i Amerika Samoa, e ao ai foi ona faautagia lelei e tatou faifaatoaga poo a mea e ave ia matuā tapena lelei, ina ia aua ne’i masalomia o loo afifi atu ai i totonu ma nisi mea ese e avatu ona mama’i ai lea o laau toto foi a Amerika Samoa ia.

2AP ma le Palemia:  O le a la se puipuiga o fai nei ua finagalo Lau Afioga ma le Matagaluega e tatau ona tatou faia aua e foliga mai, e toatasi a e faatamala ae taofi ma aafia uma ai faifaatoaga talo o lea e fia auina atu?

Tuilaepa:  O le mea le na o lea na maioio lelei i le talanoaga, e tatau ona silasila foi i ai tatou, o lona uiga la o le mea e tatau ona silasila totoa i ai le Ofisa o Faatoaga ia ma le Ofisa foi o Vaa. Aua nei toe avatu a o lea taga talo ave loa, ae se’i saili muamua poo lelei ona tapena mo le aveina atu i fafo, mea uma a ia e moe aua o lea foi e ave le tatou talo i Amerika ia o le tulaga foi na e tatau ona fai. 

Pei a ona tapena lelei i le ave i Niu Sila ma Ausetalia e faapena foi pe a ave i Amerika, tatau ona mama lelei ia auala e tapena e tatou e faamama lelei aua nei masalomia ai o loo alu atu ai ma ni manu laiti e ono aafia ai ia faatoaga a atunu foi o lea e taunuu i ai le container.

2AP ma le Palemia:  O le mataupu a lenei i le talo, saunoa foi Lau Afioga i le tele o polokalame i aso ua mavae i le galulue o le atunuu, ae soo se taimi a faaopoopo ai maketi o le talo e ave i fafo, na vaai foi lea i le maketi i gautā, palasi mai a i le 8 talo o le tautalo ia 3, 4 o le fesili tele a, pe mata o lava talo o i ai nei e faamalie ai manaoga o maketi o loo naunau i ai le atunuu ma talo o loo naunau foi i ai le atunuu latou mo le tausia o tatou?

Tuilaepa:  O le misitelio lilo lena, auā e tusa a pe fai mai se isi o la e lava, ia na faapea na e alu e faitau i maumaga i tuā, ae na o le pau a le mea la e taua i le faifaatoaga ia telē lana tupe. E le maua la sana tupe telē i inei ae maua lana tupe telē pe a ave i fafo.

Ae i le na tulaga, e leai se mea tatou te popole ai fua. O lea foi na tatou sau i le taimi o le tau leai o se talo, ia ae le’i oti ai a se isi, o lea sa ai ulu ia tagata ma amata foi ona ai ufi, ai manioka ia ma ai pakeka, e oo a i mo mea foi o sweat potato (umala) o fiafia i ai tagata.

O lea la e tele ia isi mea e tatou te aga’i i ai, e tausasami ai, a o le talo a ia, ia se’i maua foi ni tupe a si au fai faatoaga latou. Ae ou te talitonu e le mafai a na avea uma a i fafo ia talo, e tatau a ona i ai ni talo, aemaise a mo mea o uli, mea ga e fai ai upu, o le mapo foi lea o le uli e to’a lelei ai le moa.

Ave pea mea lapopoa i fafo ae ai e tatou uli.

By Ilia L Likou 06 March 2018, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>