Tala faasolopito o Samoa mai le amataga

12 February 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Fasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. 

 

O le a matauina mai le faaiuga lea na toe tofia ai Malietoa Laupepa  e Malo Tetele o Siamani, Peretania ma le Iunaite Setete e avea ma Tupu o Samoa- le leai o se faamaumauga e faapea na malie Mataafa i lea fuafuaga, ae ui o lea, e leai se tulaga masalomia o lona finagalo malie atoatoa i lea fuafuaga, ma o le pogai lea na ia ta’ua so’o ai le mautu o lea feagaiga ma lona tausisia atoatoa.

Ae ui o lea, matou te manatu o lenei laasaga ua o’o i ai, e matua leai se vaega o le tala faasolopito e mafai ona faatusatusa i ai. 

“O lea ua ia i tatou se Tupu ua na faalauiloa faalaua’etele ma le loto atoatoa lona teena o lea mamalu ma le suafa, ona o le alofa i le isi, ma o lē ua filifilia i ai e avanoa lava o ia i soo se taimi i le nofoalii;  e tolu Malo aupito i tetele o le lalolagi i ona po nei ua latou aloa’ia i le mǎnava e tasi le aia tatau a tagata e filifili ai lo latou lava Alii poo le Tupu, ona soso’o ai lea ma lo latou faalauiloaina faalaua’itele ia tofia lē ua latou filifilia.

Ae ua lē gata ai iina, ae a o’o ina faamavae lē na latou filifiiia i lana lava faitalia, o le a latou una’ia tagata ina ia faaleaogaina le filifilia o lē suitulaga ia te ia, ma faatonuina i latou ia toe faafo’i mai lē sa i ai muamua i le tulaga sa i ai, ma faamalosia le tupu sa i ai muamua tusa lava pe malie i ai pe leai, e toe tauaveina le avega lea na ia tuua i le lua masina i luma atu, ma le loto fiafia ma le faamalieina. 

“Ma o ia mea uma na fai i lalo o aiaiga o se feagaiga faalilolilo, na fai  i se nofoaga e faitau afe ma afe maila le mamao e aunoa ma le iloa pe o se maliega o Samoa.

I le fa masina mulimuli ane ai, o lenei feagaiga, lea ua tatou iloa nei o se “tulafono mulimuli a le fono i Perelini e uiga i mataupu tau Samoa, ma o lea foi ua tatou iloa nei, o se mea aupito i faavalevalea lea ua fai i lenei talutalu fou o upufai o malo, ma tuuina mai ia Samoa, ma faamalosia ai o ia ina ia talia.

O lea mafuaga na tuua ai e le Tupu ua lē mautonu le mea na una’ia o ia e fai. I nisi o tausaga i luma atu, sa taumafai Ta’imua ma Faipule e tuuina atu Samoa i lalo o le puipuiga a Egelani.

Ae o le tali mai a Sir Arthur Gordon, “E faigata mo lana Maiesetete ona talia se galuega tele tau le puipuiga e aunoa ma se aia tatau e faasino i ai, e faatonu ai galuega fai ma le faiga faavae mo i latou ua puipuia.

Ae faamata o amiotnu ma sa’o mo Malo Tetele e Tolu ona na tapa lea aia tatau e faatonu ai le faiga o galuega ma le faiga faavae a ni tagata, ae o lea e taumafai e ‘alofia le faatinoina o ia tiute tauave uma?  Matou te ioe e talafeagai foi ona noatia Malo Tetele mo le Taua o le Aso To’ana’i talu ai. 

Ina ua mae’a ona faamalosia ina ia toe nofoia le Nofoalii, sa ia Malietoe Laupepa le aia tatau e faapea ai o i latou na finau malosi ina ia ona toe nofoia le Nofoalii, e tatau ona lagolago ia te ia ma puipui ia te ia. Ana manino mai lena taimi e mafai ona ia faalagolago i le Feagaiga a Malo Tetele, semanu matou te talitonu, e lē tula’i mai le taua i Vaitele.

Ae ui o lea, e le mafai e lea Feagaiga ona faamagaloina Mataafa, poo i latou na fautuaina o ia, mai lea tuuaiga. E lē o le taimi muamua lenei ua nofoia ai e Malietoa le nofoalii.

O le sefululua tausaga i luma atu na ia tuua ai o ia, ma sa pa le tala o loo faananau o ia e avea ma tupu, ma i le taimi nei, o le faalua a’i lea, o ana fuafuaga e aliali ua lalfoa’ina. 

“Mo se taimi e sili atu i le lua tausaga, sa avea o ia ma totonugalemu ma vaaiga o le loto lē fiafia, faatiga ma le faatupu faalavelave.

Ana faapea na finau mai Malo Tetele ia Setema 1889 ina ia toe nofoia e Malietoa le nofoalii ae musu Mataafa e toe faauiese le faaaloalo na tuuina atu ia te ia i le faitalia a tagata e avea ai ma Tupu o Samoa, semanu e lē faitioina lana amio, ae peitai, na ioe atu i le malosi ma faaalia ai lona tausisia o lana folafolaga, ma ona sa avea pea o ia ma faatiga i le Malo.

Na ia lūlū i le matagi ma selesele i le asiosio.

Ae i le itu i uiga tausaafia o Malietoa ma lona fili, matou te le fia ta’ua lea tulaga. Ae i le vaai atu i le mala na faatama’ia  ai le aiga o Mataafa ma aveeseina ai o ia mai lana fanau a ua matua, e na ona faailoa atu iinei lo matou faanoanoa, ona ua taia o ia e le lima o mala.

12 February 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>